Diş sağlığı genel sağlığımızı doğrudan ilgilendirir. Herhangi bir nedenle meydana gelen bir diş kaybının çeşitli sonuçları vardır. Diş kaybı oluştuğunda komşu dişlerde bu boşluğa doğru bir hareket gözlenir. Bu hareket sonucunda şekil bozuklukları, diş eti problemleri ortaya çıkar. Kayıp nedeniyle çiğneme fonksiyonunda bozukluklar oluşur bu da beslenme yetersizliği ve sindirim problemlerine yol açar. Yine ağızda oluşan bu kayıp nedeniyle harflerin doğru söylenememesi konuşma bozukluklarına neden olur. Ağızda oluşan boşluktan kaynaklı yüzün görüntüsünde değişiklikler meydana gelir. Yüz olduğundan daha yaşlı ve yıpranmış görünebilir. Diş kaybının yanı sıra dişlerde tedavi edilemeyen çürük, kırık, şekil bozuklukları gibi durumlar da gözlenebilir. Bunlar sağlığı tehdit etmesinin yanı sıra kişide estetik kaygılar da uyandırabilir. Kötü görüntüden kaynaklı utangaçlıklar, gülümsemekten kaçınmak gibi psikolojik ve sosyal problemler de doğabilir. Dişlerimizle ilgili yaşadığımız bu tür sıkıntıların giderilmesinde diş protezi kullanılır. Diş protezi, kaybedilmiş veya hasarlı dişlerin tedavisi için hazırlanan yapay dişlerdir.
Protezin üretildiği malzemeye, kaybedilen diş sayısına, tedavi uygulanacak dişlerin konumuna ve hastanın beklentilerine göre diş protezleri farklılıklar göstermektedir. Ağızda tek diş kaybı durumunda uygulanacak protez, çoklu diş kayıplarında uygulanacak protez ve hastanın hiç doğal dişe sahip olmadığı durumlarda uygulanacak protez çeşidi farklıdır. Diş protezleri kullanılan materyallere göre de maliyet, sağlamlık, estetik ve kullanım konforu gibi unsurlarla birbirlerinden farklılaşmaktadır.
Günümüzde en yaygın kullanılan protez çeşidi sabit protezlerdir. Genellikle ağızdaki az sayıda diş eksikliğinde, komşu dişlerden, implantlardan yardım alınarak veya doğal dişlerin üzerine yapılan protez çeşididir. Hareketli protezlere göre daha doğal ve estetik bir görüntü verir. Sabit protezler diş hekimleri tarafından özel bir yapıştırıcı ile yapıştırılır ve hasta tarafından çıkartılıp takılamaz. Sabit olması dolayısıyla yemek yeme konuşma gibi durumlarda hareket etmemesi hastaya daha konforlu bir kullanım sağlar. Sabit protezlerin çiğneme kuvvetine karşı yeterli dirence sahip olması, doğala en yakın görüntüyü vermesi ve biyolojik dokulara uyumlu olması tercih sebeplerindendir. Sabit protezler çeşitli materyallerle uygulanır; bunlar metal destekli ve metal desteksiz protezlerdir. Metal destekli protezler çiğneme kuvvetine karşı yeterli dirence sahiptir fakat estetik olarak birtakım problemler yaratabilir. Metal destekli protezlerdeki en büyük problem ışığın diş içerisinden geçişinin yapılamaması nedeniyle doğal görünümün gerçekleşmemesidir. Bu yüzden porselen kaynaklı protezler ve son zamanlarda zirkonyum en çok tercih edilen ve en çok kullanılan protezler haline gelmiştir. Metal destekli protezlere göre daha estetik bir görüntü verir. Işık geçirgenliği yüksek olduğu için doğal dişe en yakın görüntü elde edilir. Yine bu özelliğinden dolayı ön dişlerde sıklıkla kullanılır. İmplant üzerine yapılan protezlerin de çoğunluğu sabit protezlerdir. Sabit protezler ortalama olarak 3-4 seansta tamamlanabilir. Öncelikle uygulanacak tedaviye göre dişler hazırlanır ve ölçü alınır. Daha sonra hazırlanan alt yapının ağızda provası yapılır. Alt yapı üzerinde hazırlanan porselenin provası yapılır; ağız içinde diğer dişlerle uyumuna, renk ve estetik durumuna bakılır. Her şey uygunsa cila yapılır ve hastanın dişleri üzerine sabitlenir.
Kron bir dişin ağız içerisinde görünen kısmıdır. Kron protezleri ise dişlerin ağız içinde görünen kısımlarının çeşitli materyallerle kaplanmasıdır. Kaplama işlemi için diş kesilerek küçültülür. Bu uygulamanın tercih edilebileceği çeşitli durumlar vardır. Kron protezler çürük, kırık, aşırı madde kaybına uğramış dişlerde, şekil bozukluğu olan dişlerde, diş aralıklarının kapatılmasında, renk problemleri olan dişlerde, implantlarda üst yapı olarak ve zayıf dişlerin kırılmasını önlemek amacı ile kullanılır. Kron protezde estetik ve doğal bir görüntü elde etmek çok önemlidir. Metal destekli alt yapı malzemesi kullanımı ışık geçirgenliği gibi sebeplerden ötürü istenen görüntüyü sağlamayabilir. Günümüzde güçlendirilmiş porselen ve zirkonyum alt yapılar kullanılmaktadır. Böylece yapılan kaplama dişler doğal dişe yakın estetik bir görüntü sağlar.
Köprü protezler, bir veya birden fazla diş kaybının olduğu durumlarda komşu dişlerin küçültülerek kaplanmasından destek alarak bu boşlukların doldurulması işlemidir. Bu sayede boşluğa gelecek çiğneme basıncı bu dişler arasında paylaştırılmış olur. Bu işlemin uygulanabilmesi için boşluğun her iki tarafındaki dişlerin boşluğa yerleştirilecek yapay dişe destek olabilecek durumda olması gerekir. Oluşan diş kaybının giderilmediği durumlarda komşu dişlerde boşluğa doğru hareket başlar. Bunun sonucunda da komşu dişlerde çene kemiğinde kemik kaybı, diş eti problemleri, estetik problemler ortaya çıkar. Köprü protezlerde kullanılan materyaller eksik dişin konumuna ve ağızdaki diğer dişlerin durumuna göre çeşitlilik gösterir. Metal destekli köprü protezler, zirkonyum köprü protezler ve implant üstü köprü protezler kullanılabilir.
İmplant üstü sabit protezler çeneye yerleştirilen vida ve protez şeklinde yapılır. Tek diş kaybı durumunda köprü uygulamasına alternatif bir tedavidir. Komşu dişler üzerinde herhangi bir işlem yapılmaması avantaj sağlamaktadır; ancak uygulanabilmesi için çene kemiğinin bu tedaviye elverişli olması gerekmektedir. Tek diş kaybı durumunda olduğu gibi çoklu diş kayıplarında da uygulanabilir.
Hareketli protezler yeterli dişe sahip olunamadığı için sabit protezlerin uygulanamadığı durumlarda tercih edilir. Hasta tarafından çıkarılıp takılabilen ve ağız içinde oynak bir yapıya sahip olan protez çeşididir. Çeşitli kullanım zorlukları bulunmaktadır. Hasta yemek yerken ve konuşurken hareket etmesi hastanın bu fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir. Alt çeneye uygulanan hareketli protezlerde dil, yanak ve dudaklar tarafından proteze kuvvet uygulanması sebebiyle protezin yerinde durması zorlaşmaktadır; bu da hastaya rahatsızlık vermektedir. Protezin üzerine oturduğu yumuşak dokuların dinlenebilmesi için gece uyurken ağızdan çıkarılması gerekmektedir. Çıkarılan protez özel bir kap içinde muhafaza edilmelidir. Protezler yemeklerden sonra çıkarılarak özel protez fırçasıyla temizlenmelidir. Hareketli protezler akrilikten veya metal destekli yapılardan oluşabilir. Total protezler, parsiyel protezler ve hassas tutucu protezler olarak sınıflandırılabilir.
Total protezler ağızda hiç doğal diş kalmaması durumunda alt ve üst damaklara uygulanır. Dudak ve yanak dolgunluğu sağlanarak yüzdeki çökmelerin önüne geçilmeye çalışılır. Dişler estetik kurallara göre dizilerek güzel bir görüntü elde edilir. Protezler ilk uygulandığında çeşitli problemler görülebilir. Bazı bölgelerde vuruklar ve yaralar, yemek yiyememe, rahat konuşamama gibi durumlar ortaya çıkabilir. Zamanla protez ağza uyum sağladıkça şikayetler azalacaktır. Özellikle alt damakta tutuculuk sorunu da bilinen problemlerden biridir. Dil, yanak ve dudak hareketleri dolayısıyla protezlerin ağız içinde sabit kalması zorlaşır.
Doğal dişlerin bir kısmının bulunduğu durumlarda uygulanan bir tedavidir. Hazırlanan protez metal kroşelerle doğal dişlere bağlanır. Hem protezin oturduğu dokudan hem de dişlerden destek aldığı için kuvvet diş ve dokuya dağıtılmıştır. Diş eksikliğinden kaynaklanan işlevsel bozuklukları düzeltir, aynı zamanda yüzde oluşabilecek çökmelerin de önüne geçer. Tutucu olarak metal kroşelerden destek alınması estetik olarak rahatsızlık verebilir. Bu kroşeler ayrıca plak birikimi ve dişlerde aşınma gibi problemlere de yol açabilir.
Ağızdaki birden fazla diş eksikliğinde uygulanır. Parsiyel protezlerde özellikle ön dişlerde metal kroşelerin yarattığı estetik rahatsızlık, plak ve aşınma gibi problemlerden kurtulmak için hassas tutucu protezler tercih edilebilir. Boşluklara komşu dişlerin kron kaplama yapılması ve bu kron kaplamaların iç kısımlarına hassas tutucularla tutturulması şeklinde yapılır. Tutuculuk ve estetik olarak daha avantajlıdır.
İmplant üstü protezler tekli veya çoklu diş kayıplarında uygulanabilen bir tedavi çeşididir. Bu tedavinin uygulanabilmesi için hastanın yeterli kemik yapısına sahip olması gerekmektedir. Diş kayıplarının olduğu bölgede kemik dokusunun erimesini engellemesi ve komşu dişlerde herhangi bir aşınmaya sebep olmaması hastaya büyük avantaj sağlar. Hastanın ağzına uygun tasarlanarak diş yapısının doğru dizilimi, gülüş tasarımı ve estetik görüntü konusunda beklentiyi karşılar. Kemik yapısına bağlı değişkenlik göstermekle beraber genellikle uzun süreli kullanım sağlar. Sadece diş hekiminin çıkaracağı şekilde yapılabileceği gibi, hastanın çıkaracağı şekilde de yapılabilir. İmplant üstü protezler sabit protezler ve hareketli protezler olmak üzere iki grupta incelenir. Hastanın ağız ve diş yapısına, diş sayısına ve kemik yapısının durumuna göre diş hekimi tarafından hangi protez çeşidinin yapılacağı belirlenir.
İmplant üstü sabit protez bir veya daha fazla dişe porselen kronlar olarak uygulanır. Tek kron olabileceği gibi tüm protez şeklinde de olabilir. Hastanın şikayetleri, ağız, diş ve kemik yapısına göre uygun seçenek belirlenir. Belirlenen tedaviye göre ölçü alınarak hastayı estetik bir görüntüye kavuşturacak ve kaybolan işlevlerini tekrar kazandıracak şekilde protezler hazırlanır.
İmplant üstü hareketli protezler tamamen dişsizlik durumunda uygulanır. Hareketli protezlerin çeşitli kullanım zorlukları bulunduğu için hastalar tarafından tercih edilir. Hareketli protezlere göre bakımı daha kolay kullanımı daha konforludur. Çene kemiğine yerleştirilen implantlar ve bu implantlardan destek alınarak oluşturulan protezlerdir. Çene kemiğine yerleştirilecek implant sayısı hastanın durumuna göre hekim tarafından belirlenmektedir.
Diş protezi ameliyat fiyatları birçok etmene bağlı olarak farklılıklar göstermektedir. Hastanın genel sağlık sigortası olup olmaması, ameliyatın gerçekleştirileceği kurum, ameliyatı yapacak olan cerrah, kurumun bulunduğu şehir ve hatta semt, ameliyatta kullanılacak olan yöntem ve malzeme bunlardan bazılarıdır. Hastanın sağlık sigortası olsa bile Sosyal Güvenlik Kurumu bazı durumlar dışında kemik içi implant bedelini ödemez. Ayrıca üniversite hastanelerinde ek ücret ödemeleri olabilir. Türk Diş Hekimleri Birliği her yıl düzenli olarak bir fiyat listesi yayınlamaktadır; ancak bu fiyat listesi alt limittir. Yukarıda belirtilen nedenlere bağlı olarak fiyatlarda artış gözlenebilir.
Sağlıklı bir ağza sahip olmak için diş protezlerinin temizliği düzenli olarak yapılmalıdır. Protezin çeşidi fark etmeksizin temizliğinin yapılması ihmal edildiğinde protez aralarında bakteriler birikir ve bunun sonucunda diş eti problemleri, çürükler, lekeler ve ağız kokusu gibi problemler ortaya çıkar. Hareketli protezlerin altında kalan bölge nemli ve mikroorganizmalar için ideal yapıdadır; bu protezlerin temizliği ihmal edildiğinde ağız içinde mantar enfeksiyonu oluşabilir. Bu problemler hastayı hem estetik olarak hem de sağlık açısından olumsuz etkiler.
Diş protezleri kaybedilen fonksiyonları kazandırdığı gibi hastaya estetik bir görüntü, güzel bir gülüş de sağlamaktadır. Protezlerin temizliği ve bakımı ihmal edildiğinde sabit veya hareketli protez olması fark etmeksizin birtakım problemler ortaya çıkar. Bu problemlerin bir kısmı da protezlerin görüntüsünü etkiler. Protezlerin yüzeyleri dişin mine tabakasına göre daha tutucu özelliktedir. Bu nedenle plak oluşumuna müsaittir. Bakımı ve temizliği yapılmayan protezlerde bakteri plakları ve lekeler oluşur. Bu da protezlerin estetik bir görüntüden uzaklaşmasına neden olur.
Protezlerin temizliği ihmal edildiğinde diş etlerinde mikroorganizmalar birikir, diş taşı oluşur. Bunlar sonucunda ağız içi enfeksiyonlar meydana gelir. Ağız boşluğunda kızarıklıklar, ağızda kuruma, yanma oluşur. Yutma ve çiğnemede zorluklar oluşur. Diş etlerinde şişlikler ve bası durumunda kanamalar meydana gelir. Hareketli protezlerde protezin altında kalan yumuşak doku nemli bir yapıya sahiptir; bu yüzden mikroorganizmalar için elverişlidir. Hareketli protezlerin temizlik ve bakımının ihmal edildiği durumlarda bu bölgede mantar enfeksiyonu meydana gelebilir. Bu tür durumlarda protezlerin yeniden yapılması bile gündeme gelebilir.
Ağız kokusunun birçok sebebi olabileceği gibi protezlerin temizliğinin yapılmaması da ağız kokusuna sebep olabilir. Protezler temizlenmediğinde bakteriler, çeşitli enfeksiyonlar ve diş taşı oluşumu görülür. Bu da hastada ağız kokusuna neden olur. Ağız kokusu hem hastanın kendisine rahatsızlık verir hem de sosyal hayattan soyutlanmasına ve kendini kötü hissetmesine neden olur.
Protezlerin temizliği yapılmadığında ağız içi hijyen sağlanamaz. Bu da ağız içerisinde çeşitli lezyonlar oluşmasına sebep olur. Bu lezyonlar ağız içinde ağrılara, kanama oluşmasına sebep olur, bulaşıcı olabilir, tekrarlama ihtimali yüksektir. Genel olarak zararsızdır ve 2 hafta gibi bir süre zarfında kendiliğinden geçmektedir.